Hoe een overbelast zenuwstelsel leidt tot lichamelijke klachten

Veel mensen die bij ons in de praktijk komen, hebben al een lange weg achter de rug. Ze kampen met lichamelijke klachten zoals vermoeidheid, spanningshoofdpijn, darmproblemen, hartkloppingen of een gevoel van voortdurende onrust – en toch is er “lichamelijk niets te vinden.”

Wat veel mensen (en soms ook hulpverleners) nog niet weten, is dat dit soort klachten vaak voortkomen uit een chronisch overbelast autonoom zenuwstelsel, dat langdurig in de overlevingsstand is blijven hangen. Deze staat van ontregeling wordt zelden herkend als de oorzaak van lichamelijk lijden, terwijl het vaak een diepere, onzichtbare laag is onder hardnekkige fysieke symptomen.

Het autonome zenuwstelsel: jouw interne stressregulatie

Het autonome zenuwstelsel (AZS) is een onderdeel van ons zenuwstelsel dat buiten onze bewuste controle werkt. Het regelt cruciale functies zoals hartslag, bloeddruk, spierspanning, ademhaling, vertering en hormonale reacties.
Het AZS bestaat uit drie hoofdlijnen:
Het sympathische zenuwstelsel: activeert het lichaam om te vechten of vluchten.
Het parasympathische zenuwstelsel, met daarin:
De ventrale vagus: activeert rust, herstel en sociale verbinding.
De dorsale vagus: zorgt bij extreme stress of gevaar voor bevriezing of afsluiting.
In gezonde omstandigheden schakelt dit systeem flexibel tussen actie en rust. Maar bij mensen met langdurige stress, emotionele verwaarlozing of trauma raakt dit systeem vaak chronisch uit balans.

Wat gebeurt er bij chronische stress of trauma?

Als je in je jeugd of later in het leven veel stress, onveiligheid of overweldiging hebt ervaren, past je lichaam zich aan. Het leert voortdurend waakzaam te zijn. Dat is een overlevingsstrategie – en die is krachtig. Maar als deze toestand te lang aanhoudt, wordt het lichaam zélf de plek waar spanning, alertheid en angst worden vastgezet.

– Langdurige activering van het stresssysteem kan leiden tot:
– Altijd “aan” staan, slecht kunnen ontspannen
– Chronische spierspanning, rug- en nekklachten
– Problemen met de spijsvertering (zoals PDS)
– Slaapproblemen, oververmoeidheid, uitputting
– Hartkloppingen, zweten, onverklaarbare angst
– Niet “in je lijf” zitten: dissociatie of gevoelloosheid

Dit zijn geen “vage klachten”, maar lichamelijke reacties op een zenuwstelsel dat in een constante staat van alarm verkeert. Je lichaam blijft vechten of vluchten – of raakt op een gegeven moment uitgeput en klapt in elkaar.

Lichamelijke klachten stress trauma Psycholoog

De Polyvagaal Theorie: veiligheid als sleutel tot herstel

De Polyvagaal Theorie, ontwikkeld door dr. Stephen Porges, biedt een vernieuwende kijk op ons zenuwstelsel en hoe het ons gedrag en onze emoties beïnvloedt. Het stelt dat ons lichaam via de nervus vagus voortdurend monitort of een situatie veilig, bedreigend of levensgevaarlijk is – en daar razendsnel op reageert.

De theorie introduceert drie ‘toestanden’ waarin het zenuwstelsel kan verkeren:
– Ventrale vagale toestand (veiligheid en verbinding)
Je voelt je rustig, aanwezig en verbonden met jezelf en anderen.
– Sympathische toestand (vechten of vluchten)
Je ervaart onrust, spanning, frustratie of angst.
– Dorsaal vagale toestand (bevriezing of dissociatie)
Je voelt je verdoofd, afgesloten, moe of depressief.

Deze reacties zijn niet bewust gekozen. Ze worden automatisch aangestuurd door je zenuwstelsel op basis van vroegere ervaringen en actuele signalen. Als je zenuwstelsel gewend is geraakt aan onveiligheid, zal het eerder gevaar detecteren – ook als het er niet (meer) is.

Waarom een holistische benadering en kijk op deze klachten essentieel is

Omdat deze klachten diep verankerd zijn in zowel lichaam als geest, is het niet voldoende om alleen ‘pratend’ te werken aan herstel. Het vraagt om een benadering die lichaam, zenuwstelsel en psyche samenbrengt.
Een holistische benadering betekent:
Niet alleen kijken wat je denkt, maar ook wat je lichaam voelt
Niet alleen behandelen wat er nu speelt, maar ook waar het vandaan komt
Werken aan zenuwstelselregulatie, veilige verbinding en lichaamsbewustzijn

In onze praktijk werken we vanuit een brede blik op gezondheid en herstel. We zien lichamelijke en psychische klachten niet los van elkaar, maar als signalen van onderliggende belasting of verstoring in het evenwicht van het hele systeem. Stress, trauma, overprikkeling of langdurige overbelasting kunnen diepe sporen achterlaten in zowel lichaam als zenuwstelsel.

Daarom werken we niet volgens een vast stappenplan, maar stemmen we de begeleiding zorgvuldig af op wat iemand nodig heeft — fysiek, emotioneel en mentaal. Soms ligt de nadruk op inzicht en bewustwording, soms op regulatie en stabiliteit, en soms op het leren (her)voelen en begrenzen.

Onze benadering is traumasensitief en lichaamsgericht. We bieden ruimte aan wat zich aandient, met aandacht voor veiligheid, vertraging en het versterken van draagkracht. Het doel is niet alleen het verminderen van klachten, maar het bevorderen van zelfregulatie, herstel van verbinding met het lichaam, en duurzame verandering van binnenuit.

Iedere begeleiding is maatwerk. We kijken samen naar wat ondersteunend is op dit moment in jouw proces — met respect voor het tempo en de wijsheid van je lichaam.

Herken je jezelf in wat je hierboven leest? Of heb je het gevoel dat jouw klachten misschien samenhangen met langdurige stress of overbelasting van je zenuwstelsel? En wil je weten wat wij voor je kunnen betekenen? Neem gerust contact met ons op.

In onze Blog over psychologie vind je meer artikelen over diverse klachten en behandelingen