De polyvagaaltheorie: wat je zenuwstelsel je vertelt over stress, gevoelens en herstel
De polyvagaaltheorie is de laatste jaren steeds bekender geworden in therapie, coaching en lichaamsgerichte behandeling. Niet zonder reden: deze theorie geeft ons een diepgaand inzicht in hoe ons zenuwstelsel werkt, hoe het ons gevoel en gedrag beïnvloedt, en wat nodig is om weer balans te vinden.
In dit blog nemen we je mee in de kern van deze theorie én laten we zien hoe je dit in de praktijk kunt herkennen en toepassen.
Wat is de polyvagaaltheorie?
De polyvagaaltheorie werd ontwikkeld door de Amerikaanse neurowetenschapper Stephen Porges. Hij ontdekte dat ons autonome zenuwstelsel niet alleen reageert met vechten of vluchten (zoals vaak wordt gedacht), maar dat er een complexer systeem achter zit dat voortdurend checkt of we veilig zijn.
Ons zenuwstelsel schakelt tussen drie belangrijke toestanden:
Veiligheid en verbondenheid (ventrale vagus)
Je voelt je rustig, in contact met jezelf en met anderen.
Je hartslag is stabiel, je ademhaling ontspannen.
Er is ruimte voor creativiteit, verbinding en groei.
Actie: vechten of vluchten (sympathisch zenuwstelsel)
Je lichaam maakt zich klaar om te overleven: hartslag en ademhaling versnellen, spieren spannen zich aan.
Emoties als angst, boosheid of onrust komen naar boven.
Dit is een nuttige reactie, maar op de lange termijn slopend.
Bevriezen of instorten (dorsale vagus)
Als iets té overweldigend is, schakelt je systeem over naar stilstand.
Je voelt je verdoofd, afgesneden van je gevoel of uitgeput.
Ook dit is een overlevingsstrategie, maar kan vastlopen als je er te lang in blijft.
Bewustzijn: waarom dit inzicht zoveel verschil maakt
Wat veel mensen als “raar” of “onlogisch” gedrag ervaren, is vaak gewoon een automatische reactie van hun zenuwstelsel. Als je begrijpt hoe dit werkt, kun je met meer mildheid naar jezelf kijken:
– Dat je je ineens boos of paniekerig voelt, betekent dat je systeem dreiging registreert.
– Dat je je afsluit of verdoofd voelt, is niet luiheid, maar een beschermingsmechanisme.
– Dat je soms niet “uit je hoofd” komt, heeft te maken met hoe je zenuwstelsel veiligheid of onveiligheid ervaart.
Dit bewustzijn is vaak de eerste stap richting verandering.
Toepassing in behandeling en praktijk
In therapie en begeleiding wordt de polyvagaaltheorie steeds vaker gebruikt, bijvoorbeeld in:
Traumatherapie – om te begrijpen waarom iemand blijft vastlopen in bepaalde reacties, en hoe je stap voor stap weer veiligheid kunt ervaren.
Lichaamsgerichte therapie – ademhaling, beweging en ontspanningsoefeningen helpen het zenuwstelsel terug te brengen naar regulatie.
Coaching en begeleiding – door cliënten te leren hun signalen te herkennen (sneller hart, spanning in de buik, afwezigheid) krijgen ze meer grip op hun reacties.
Belangrijk hierbij is niet forceren, maar leren luisteren naar wat het lichaam vertelt. Kleine stappen richting veiligheid en verbinding zijn vaak krachtiger dan proberen je reactie te onderdrukken of “weg te denken”.
Wat kun je zelf doen?
Een paar praktische manieren om je zenuwstelsel te ondersteunen:
Adem bewust uit – een langere uitademing activeert de ventrale vagus en brengt rust.
Zoek verbinding – contact met een vertrouwd persoon kan je systeem direct kalmeren.
Beweeg – wandelen, rekken of dansen helpt vastgezette energie los te laten.
Luister naar je lichaam – merk op wat er gebeurt zonder oordeel.
Tot slot
De polyvagaaltheorie laat zien dat ons zenuwstelsel voortdurend in beweging is. Het probeert ons te beschermen, soms op manieren die lastig voelen. Door deze processen te begrijpen, ontstaat meer compassie voor jezelf en anderen. En dat inzicht opent de weg naar herstel, verbinding en meer innerlijke rust.
Onlangs mochten we als praktijk hierover ook onze visie delen in Happinez (maand juni 2025). Een mooie kans om dit waardevolle onderwerp breder onder de aandacht te brengen.
Wil jij aan de slag met jou klachten vanuit een lichaamsgerichte benadering en visie? Neem gerust contact op met Psychologenpraktijk BrainNetwork voor meer informatie of een vrijblijvend kennismakingsgesprek. Samen kijken we wat jij nodig hebt.
In onze Blog over psychologie vind je meer artikelen over diverse klachten en behandelingen
- Werkt neurofeedback bij ADHD en slaap? Wetenschappelijke inzichten en effectiviteit
- Heb ik een burn-out? 10 signalen om op te letten
- Neurofeedback bij trauma: je hersenen leren tot rust komen
- Angst: de stille kracht die ons breekt én beschermt
- De polyvagaaltheorie: wat je zenuwstelsel je vertelt over stress, gevoelens en herstel
- Darmen en Mentale Gezondheid: Het Belang van een Gezonde Darmflora en Microbioom
